De Dordtse groep Sistrum kent een lange, uiterst gevarieerde geschiedenis. De ingeslagen muzikale wegen zijn talrijk te noemen. Ooit begonnen op de smeulende resten van de countrygroep Jungle, ontwikkelde de groep zich via Schotse folk en bluegrass meer en meer richting Nederlandse folk. Na een EP en een audiocassette verscheen in 1982 de door pers en publiek uitstekend ontvangen LP Rinkeltuig. Met succes besteeg Sistrum vele podia. Na het afhaken van gitarist Ruud Verschoor, kwam violist/fluitist Jan van der Elst de groep versterken, waardoor de groep een andere insteek kreeg.
Met Jan van der Elst haalde Sistrum een zeer bekwame muzikant binnen, daar waar de andere groepsleden – Leo de Kruis (accordeon, gitaar), Ad Vermeer (gitaar, cister, mandoline) en Carel Jacobs (bas) – zichzelf een stuk minder hoog inschatten. In een interview voor Janviool in 1987 zegt Leo de Kruis daar het volgende over:
“Doordat Jan op een hoog niveau musiceerde, werden wij daarin mee gesleurd. Je gaat zelf ook meer oefenen om beter te worden. Zo kom je op een niveau waar je nog niet eerder was. Dat werkte heel stimulerend. Carel ging op een andere manier bassen, we gingen de nummers écht goed arrangeren. Goed de akkoorden en partijen uitzoeken, alles heel mooi uitwerken.”
Maar er moest ook wel wat voor worden ingeleverd:
“Toen we Jan erbij haalden, wisten we precies wat voor soort figuur hij was: heel rechtlijnig, die absoluut nooit van zijn leven een countrynummer zou spelen. We hebben toen voor ons drieën een heel groot muzikaal gedeelte buitengesloten.”
DADGAD-stemming
Leo de Kruis kende Jan van het Duo Onbemind, waarin ze samen instrumentale volksmuziek speelden. Dit repertoire werd ingebracht bij Sistrum.
Gevieren werd gestaag gewerkt aan het verder opbouwen van repertoire. Voor het nummer W.Z.W. van Ameland werd door Ad een gitaarintro uitgewerkt in DADGAD-stemming, met name omdat Wolverlei daar ook gebruik van had gemaakt. En dat was wel een ultiem voorbeeld. De breedte van het repertoire werd goed in de gaten gehouden: van luisterlied tot smartlap, van verstilde melodie tot swingende instrumental. Hoewel de LP Rinkeltuig op het Stoof-label was verschenen, besloot Sistrum om de nieuwe plaat in eigen hand te houden.
Er werd gekozen voor een kleine studio met acht sporen, omdat zestien sporen veel meer geld kostte en de groep de behoefte had om alles zo puur mogelijk op te nemen, met slechts hier en daar een toevoegde piano- of fluitpartij. Bij geluidsstudio Joe’s Garage in Waalwijk werd alles aan de magnetische band toevertrouwd.
Impossible
Dat resulteerde uiteindelijk in twaalf nummers, die onder de titel Wonderlijke reis als LP op het eigen Impossible Records werd uitgegeven. Er staan voor de helft instrumentale stukken op. Erg aanstekelijk zijn Keesjun (een eigen cajun-compositie van Leo en Jan, lang voordat deze muziekstroming in Nederland populair werd) en de Vlaams traditionele Bezemdans uit Pulle. Mooi verstild zijn dan weer Een morgen op Duindigt en Planxty Turlough, beiden uit de koker van Jan van der Elst.
De lp opent met het lied Luxe Kempen, oftewel de wolfsklem, dat handelt over twee ‘jonggezellen’ die hetzelfde meisje willen. Het lukt de arme wever het meisje te veroveren, wat de rijke pachterszoon er toe brengt uit wraak een wolfsklem neer te zetten om de wever mee te verwonden. Natuurlijk wordt hij echter zelf te grazen genomen door de klem. Het wordt met omfloerste stem gezongen door Ad Vermeer, die over de beste zangstem beschikt binnen Sistrum. Luxe Kempen is het enige nummer van Wonderlijke reis dat op cd is uitgebracht: het is te vinden op de compilatie Dutch Rare Folk, 43 lost classics from the golden age of Nederfolk, uitgegeven in 2007 door Fonos. Guy Roelofs heeft zich laten inspireren door Sistrum’s versie van Luxe Kempen voor zijn collectie spin- en weversliederen, die op cd verschenen onder de noemer Cadans der Getouwen.
Ook de twee andere door Ad gezongen liederen mogen niet onvermeld blijven: het titelnummer van de LP is een (traditionele) onzintekst over onmogelijke reizen, van muziek voorzien door de Kruis/van der Elst. Het fijnzinnige arrangement van W.Z.W. van Ameland maakt van de shanty een indringende ballade. Bovendien kiest men ervoor om het gebruikelijke refrein tot couplet te bombarderen, en een ander refrein te gebruiken. Wat vervreemdend werkt.
Voor de door Leo de Kruis gevonden tekst Drankalfabet wordt de melodie gebruikt van Sailors Alphabet van Fairport Convention, dat daar toevallig naadloos op past. Overigens niet het hoogtepunt van de LP.
Uitstekende persing
Wat verder nog opvalt aan Wonderlijke reis is de uitstekende persing van de LP. Dat is een gevolg van het feit dat de leden van Sistrum zelf bij het snijden aanwezig waren, het proces nauw volgden en de snijder de moeite nam om voor het best mogelijke resultaat te gaan.
Groot was de teleurstelling bij de groepsleden toen er niet of nauwelijks respons kwam op hun met zorg gebaarde kindje. De recensie die in september 1985 in Janviool verscheen was ook niet overwegend positief. De recensent telde meer zwakke punten dan sterke, focuste vooral op de minder uit de verf gekomen onderdelen en vond zelfs dat de galmbak te ver was opengezet. Als schrijver van dit onderhavige artikel kan ik natuurlijk niet anders dan zeggen dat dit een historische vergissing was.
Nog een citaat van Leo de Kruis uit het interview met Janviool:
“En eindelijk is het dan af en dan val je in een gat. Je bent tevreden over de opnames, en de hoes is leuk, dus je denkt: laat ze nu maar komen. Maar er gebeurt niets. Dan wacht je op iets wat niet komt. We hebben later een recensie gehad in het Engelse blad Folkroots, die heel positief was. Dan denk je toch bij jezelf: zie je wel, we hadden wél gelijk. Daarna kregen we nog post uit Finland en Italië dat ze de plaat wilden hebben. Dat is natuurlijk hartstikke leuk. Maar goed, dat komt dan allemaal wel te laat.”
Motivatie
Het gebrek aan respons werkte demotiverend. Jan van der Elst verliet Sistrum om in Engeland voor vioolbouwer te studeren. Na het vertrek van Jan gingen de drie overgebleven groepsleden bij elkaar zitten: iemand erbij of niet? Omdat Ad ook wat viool speelde, vonden ze dat een trio goed te doen was. Wat repertoire betreft volgde weer een ommezwaai: er werden alleen nog zelfgeschreven, cabareteske Nederlandse liederen gespeeld. Een neerslag hiervan kwam terecht op de audiocassette Gestrikt.
Hierna volgde opnieuw een onverwachte stap: Sistrum werd omgezet naar de countryrockgroep Sidekick, met drummer. Vele jaren later werd een doorstart gemaakt van Sistrum.
Leo: “In oktober 2000 werd mij gevraagd om met Sistrum een setje te spelen in folkclub Razzmatazz. Sistrum bestond allang niet meer en het onderlinge contact was schaars. We zijn met zijn vieren – Ruud Verschoor, Carel Jacobs, Ad Vermeer en ikzelf – bij elkaar gaan zitten, maar de klik tussen Ad en de rest was er niet meer. Toen zijn we met zijn drieën in Razzmatazz gaan spelen. We hebben daar een rommelig, maar vreselijk gezellig setje gespeeld en besloten zo nu en dan te gaan repeteren.”
Na verloop van tijd voegde Tamas Schiffer viool toe aan het groepsgeluid. In deze hernieuwde samenstelling werden twee CD’s in eigen beheer uitgegeven. Weer later was er een heroprichting van de originele bezetting van Sistrum, die echter geen lang leven beschoren was.
Luisteren:
Discografie:
Sistrum (EP, 1979)
Van Dordt op Rotterdam (audiocassette, 1981)
Rinkeltuig (LP, 1982)
Wonderlijke reis (LP, 1985)
Gestrikt (audiocassette, 1987)
Oude manna (CD, 2003)
Over de rivier (CD, 2005)
Dit artikel schreef ik (in een iets andere vorm) eerder voor het folkmagazine New Folk Sounds als onderdeel van de rubriek Meesterwerk.
